Bitcoin ba kamo?

https://bitcoinbakamo.xyz

Intindihin natin ang bitcoin. (Let's understand bitcoin, in Filipino.)
https://bitcoinbakamo.xyz

Public Key

npub1svhmr7l49zyyn0dh8s0wla9f8thtghp6le5kd7wymj5sjrz2kzmsrejk0z

NIP-05 Address

bitcoinbakamo@iris.to

NIP-57 Address

bitcoinbakamo@getalby.com

Profile Code

nprofile1qqsgxta3l06j3zzfhkmnc8h07j5n4m45tsa0u6txl8zde2gfp39tpdcqlg28l

Author Public Key

npub1svhmr7l49zyyn0dh8s0wla9f8thtghp6le5kd7wymj5sjrz2kzmsrejk0z

Show more details

Last Notes

2024-08-25 00:44:20

#FREEDUROV

2024-08-22 02:37:54

Ang Bitcoin ay bagay sa mga OFWs at kanilang mga pamilya. Borderless money transfer within minutes.

2024-08-21 09:27:17

Pangkalahatang Ideya ng Pagmimina ng Block Reward
Ang pinakaunang ginagawang transaksyon sa isang block ay ang coinbase transaction. Ang mga node na nagmimina (mining node) ng Bitcoin ay gumagawa ng coinbase transaction para sa kanilang pabuya sa pagtatrabaho ng pag-aayos ng mga transaksyon sa block. Isantabi muna natin ito at pag-usapan ang block reward.
Sa ibabaw ng pag-aayos ng block ay ang kompetisyon gamit ang Proof-of-Work algorithm para ang hash ng block header ay may katumbas na numerong kaparehas o mas maliit ang halaga sa target. Ang Proof-of-Work algorithm ay nangangailangan ng paggamit ng hashing algorithm. Kaya kung halimbawa eh pantay-pantay ang lakas ng mga mining nodes, walang kasiguraduhan kung sino ang unang makakakuha ng target. Kung sinumang minero ang magiging matagumpay, sya ang mangongolekta ng pabuyang nakasaad sa kanyang coinbase transaction. Paano ang ibang gumawa ng coinbase transaction? Mawawalang bisa ito at susubok nalang ang mga natalong minero sa susunod na block.
Ang dami ng bagong Bitcoin na bubuuin (block reward) ay nakadepende sa block height. Malalaman kung pang-ilang halving na ang nakalipas base sa block height - ang dami ng bloke sa blockchain. Ang bilang ng halving ay may karampatang bagong Bitcoin.
Bitcoin halving ang tawag sa pangangalahati ng block reward. Nabanggit sa unang kabanata na ito ay nagaganap kada 210,000 blocks, o halos kada 4 na taon.
Sa unang 210,000 blocks (0 halving), 50 ang binuong Bitcoin na pabuya. Sa blocks 210,001 - 420,000 (1 halving), 25 Bitcoin, atbp. Sa panahong isinulat ang kabanatang ito, nasa loob na ng 630,001 - 840,000 ang block height - ikatlong halving na. Kaya ang block reward ay 6.25 Bitcoin.
Hanggang 64 na halvings lang ang pwedeng maganap. Matapos nito, puro transaction fees nalang ang makukuhang pabuya ng mga nagmimina. Subalit dahil ang 1 Satoshi ay 1/100,000,000 ng Bitcoin, hanggang ika-32 na halving lang mayroong block reward.
Paano ba ito natakda? Binary right shift kasi sa halip na division ang operasyon ng pagkuha ng block reward gamit ang bilang ng halving. Ang 50 Bitcoin na 5,000,000,000 satoshis ay may 33 bits (100101010000001011111001000000000). Bawat tanggal ng dulong bit (ito ang binary right shift), ay katumbas ng pangangalahati ng halaga ng block reward. Maaari mo itong iberipika sa kahit anong decimal to binary converter. Matapos ang 32 halvings, 1 bit nalang ang matitira, na syang 1 Satoshi. Sa pag right shift ng ika-33 halving, wala nang matitirang bit. Kaya ayun na ang katapusan ng block reward.
Magkakaroon kaya ng pagbabago sa code para maglaan pa ng mas maliit na dibisyon ng Bitcoin? Panahon ang makapagsasabi.

2024-08-10 02:40:58

Unspent Transaction Output (UTXO) at isang metapora
Lahat ng transaksyon sa Bitcoin, maliban sa coinbase transaction na pag-uusapan sa susunod na post, ay gumagamit ng unspent transaction output. Nakasaad sa loob nito ang halaga ng Bitcoin, at ang kondisyon na syang magkakandado rito para sa nararapat na may-ari. Ang lahat ng UTXO ay napapabilang sa UTXO set, na sinusubaybayan ng mga full nodes.
Sa tipikal na transaksyon, kukuha ng magagamit na UTXO, para gumawa ng bagong UTXO. Ang nasa input ng mga transakayon ay pagtuturo sa mga UTXO na bubuksan ang kandado para magamit sa iba ang Bitcoin. Kapag nangyari iyon, ang UTXO ay magiging spent transaction output (STXO), na tatanggalin na sa UTXO set. Ang mga nasa output naman ang mga bagong UTXO na idadagdag sa set. Ang mekanismong ito ay nangangailangang gastusin ang anumang UTXO na kukunin. Maglalaan nalang ng bagong UTXO pabalik sa pinanggalingang pitaka kung sakaling may sukli.
Kapag gumagamit tayo ng pisikal na salapi, nagkakaroon ng pagsasama-sama ng iba-ibang denominasyon para mabuo ang dapat bayaran. Kung kailangan, nagkakaroon din ng panunukli. Kapag nagbabayad ka ng buo, konti lang ang iaabot mong piraso ng salapi, at minsan, mas maraming piraso ang natatanggap mo pabalik - mas mababa lang ang denominasyon. Hawig ito sa paggamit ng mga UTXOs, pero kulang pa ang metapora.
Hindi lang kasi sya parang magbabayad ka at manunukli. Sa halip, para kang kukuha ng salapi, tutunawin o ipoproseso, tapos hahatiin sa bayad, sukli, at transaction fee. Ang bayad o sukli ay malaki o maliit na salaping bubuuin, depende sa transaksyon. At may butil na natitira bilang transaction fee, na kokolektahin ng mining node.

2024-07-21 08:40:10

Himayin ang Mekanismo ng Transaksyon: Panimula
Napag-usapan na ang pagkakaroon ng Bitcoin, simpleng pagpapasahan nito, at napag-aralan din ng may kalaliman ang cryptography sa mga post dito sa website. Maaari na nating siyasatin ang mga transaksyong electronic sa higit pang mapanuring paraan.
Noong mababa pa ang halaga ng Bitcoin kumpara sa fiat na salapi, nakakapagtransaksyon pa ang mga tao gamit ito para sa maliliit na bagay. Isang mahalagang parte ng kasaysayan ay ang Bitcoin Pizza Day: Mayo 22, 2010; Kung kailan si Laszlo Hanyecz ay nagbayad ng 10,000 Bitcoin kay Jeremy Sturdivant para sa 2 malalaking Papa John’s pizza. Ito ang unang nakilalang pakikipagtransaksyon sa Bitcoin para sa kalakal o paninda
Bago natin himayin, subukan mong intindihin ang ilustrasyon ng dalawang transaksyong naganap sa block 170:
https://bitcoinbakamo.xyz/archives/610
Ipinapakita rito ang daloy ng paggawa ng bagong 50 Bitcoin, at isang transaksyon kung saan nagpasa ng 10 Bitcoin at may sukli na 40 Bitcoin. Ang paggawa ng 50 Bitcoin ay nagaganap sa coinbase transaction. Bago pa ito mag halving, kaya nag-umpisa sa 50. Ang pinakaunang transaksyon kung saan ginasta ang naipong Bitcoin ay naganap sa Block 170. Pinasahan ng 10 Bitcoin ni Satoshi Nakamoto si Hal Finney noong Enero 12, 2009. At dito, wala pang fees na ginamit! Pwede talaga ito sa Bitcoin network. Pero syempre iba na ang lagay ngayon.
Nakikita mo ang Unspent Transaction Output (UTXO)? Napag-usapan na ito sa ibang post. Sa susunod, himayin pa natin ang konsepto.

2024-07-10 04:26:49

Pagdagdag ng purpose at coin type sa HD wallet
Dahil nga sa walang katapusang kombinasyon at sanga na pwedeng mabuo sa HD wallet, nagmungkahi ang BIP-0043 na ang antas kasunod ang master node (m), ang mga account/wallet (m/i), ay gamiting “purpose.” Sa pamamagitan nito, matutukoy ang mga susunod na struktura.
m/purpose’/*
Ang mga wallets na alinsunod sa BIP-0032 ay bibigyan na ng 0’ na purpose: m/0’/*. Ang pagkakaroon ng apostrophe (’) ay nangangahulugang hardened derivation. Kaya index ng unang hardened child key ang gamit para sa mga wallets alinsunod sa BIP-0032.
Nabanggit din sa BIP-0043 na kapag mayroong mga software na kailangan ng isa pang istraktura, irekomenda ito sa ibang BIP, at ilagay ang numero nito bilang “purpose”.
Kaya naman, nung nagkaroon ng bagong proposal na BIP-0044 na naglalayong magkaroon ng 5 antas ang HD wallet para maisama ang iba pang klase ng coins:
m/purpose’/coin_type’/account’/change/address_index
44’ ang itinalaga sa purpose’. Buti nalang at 0’ ang coin_type’ na itinalaga para sa Bitcoin. 1’ naman para sa Bitcoin Testnet. Huwag na nating pakialaman yung iba.
Ang account’ ay maraming posibilidad, pero hardened derivation ang gamit. Ang change na tumutukoy sa chain pag BIP-0032, ay nanatiling 0 para sa external, 1 para sa change/internal. Public derivation o ang pagkuha ng normal child keys ang gamit dito. At sa address_index, normal child keys din. Halimbawa, ang Bitcoin address ko na binahagi para makatanggap ng bayad ay galing sa public key ng ikapitong index, sa ikalawa kong account ng isang multi-coin wallet: m/44’/0’/1’/0/6
Banggitin na rin natin, na kaya sa BIP-0049 na nagrekomenda ng deribasyon para sa Nested SegWit (P2SH-P2WPKH) address, m/49’/* ang istraktura nito. Sa BIP-0084 rekomendasyon naman para sa Native SegWit address, m/84’/; at sa single key taproot na rekomendasyon sa BIP-0086, m/86’/ ang istraktura.
Ayan, sana sa mga nakaraang usapan sa blog ay naintindihan mo pa lalo ang operasyon ng iyong Bitcoin wallet!
Basahin ang kabuuang kabanata 4 (https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-4-pagmamay-ari-ng-bitcoin-at-ang-wallets) ukol sa Bitcoin wallets!

2024-06-21 05:10:33

Seed Phrase? Pagbuo at Gamit ng Mnemonic Code sa HD Wallets
Ang paggamit ng mnemonic code ay iminungkahi sa BIP-0039 at naging standard na sa mga hierarchichal determinisitic (HD) wallets. Ito ay naglalayong mapadali ang pagtatago ng seed ng iyong wallet sa paraang mas kayang tandaan ng tao. Kumpara sa pagsulat at pagkabisado ng mahabang binary o hexadecimal na anyo ng seed, di hamak na mas madali ang paggamit ng mga pamilyar na salita. Kahit na sabihin mong mahirap pa rin kabisaduhin ang grupo ng 12-24 na salita.
Madalas na tinatawag itong seed phrase. Pero ang mnemonic code ay nagsisilbing representasyon ng entropy na sya pang pagmumulan ng seed. Paano malalaman ang mnemonic code?
Gamit ang CSPRNG ng wallet, kukuha ng entropy ENT na mula 128-256 bits ang haba, na multiple ng 32 bits.
Ang inisyal na halaga ay padadaanin sa SHA-256 para makuha ang checksum CS. Ang checksum ay ang ENT/32 bits sa unahan ng hashed value.
Iduduktong ang CS sa ENT. (Magreresulta ito sa dami ng bits na divisible ng 11)
Tapos ay hahatiin ENT||CS sa tig-11 bits. Ang dami ng tig-11 bits na lupon ay ang dami ng salita sa mnemonic sentence MS. At ang halaga ng bawat 11-bits ay representasyon ng isa sa 2,048 na mga salitang naka index mula 0 hanggang 2047.
Makikita rito ang English word list na rekomendasyon ng BIP-0039: https://github.com/bitcoin/bips/blob/master/bip-0039/english.txt
Basahin ang kabuuan sa: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/593

2024-06-10 14:59:32

Pagbuo ng Master Seed at mga Keys sa HD Wallet
Sa Master Seed, binubuo ang seed byte sequence S gamit ang pseudo-random number generator (PRNG). Ang seed byte sequence ay may habang 128 hanggang 512 bits, at 256 bits ang rekomendasyon sa BIP-0032.
Ang randomness na nakukuha ng isang random number generator ay tinatawag na entropy. May ibang wallet na kaya makakuha ng entropy mula sa true random number generator (TRNG). Basta kung hindi man, dapat Cryptographically Secure Pseudo-random Number Generator (CSPRNG). Ang entropy ay nababanggit rin na may kaukulang haba ng bits, gaya ng makikita sa ilustrasyon ng key tree. Kaya baka mapagkamalan mo na ang seed at entropy ay parehas. Hindi. Ang seed ang lumabas na representasyon matapos makakolekta ng entropy ang random number generator.
Pag tapos makapili ng S, dadaan ito sa Hash-based message authentication code (HMAC).
Ipagpatuloy sa: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/589

2024-05-21 10:32:33

Hierarchical Deterministic Wallet - ano nga ba ito?
Bago idetalye ang usapan sa mga klasipikasyon ng Bitcoin wallet at uri ng Bitcoin addresses, binanggit muna ang hierarchical deterministic (HD) wallet. Dito na tayo nag-umpisa, at hindi na ininda pa ang ibang sinaunang wallets. Ano nga ba ang HD wallet? Himayin natin.
Sa BIP-0032 tinatalakay ang Hierarchical Deterministic Wallets. Ang wallet ay deterministic kapag gumagamit ito ng seed para makakuha ng private key (na pinanggagalingan ng public key). Ang pares ng private-public keys o key pair ay pwede pang pagkuhanan ng bagong pares ng keys, at manganganak pa ng bagong pares, atbp. Parang kadena (chain) ng mga susi, na lahat nagmula sa iisang seed.
Sa BIP-0032 iminungkahi ang mas advanced na deterministic wallet, kung saan maraming key pair chains ang pwedeng mabuo mula sa iisang seed.
Tignan dito (https://bitcoinbakamo.xyz/archives/582) ang key tree na maaaring mabuo sa HD wallet. Ito ang mga antas nun:
>Master Seed - kung ano ang pagmumulan ng lahat, mula sa entropy ay mabubuo ang seed (buto) byte sequence
>Master Node (m) - kung nasaan ang master secret key at master chain code na mabubuo mula seed byte sequence; pag-uusapan natin sa isang saglit.
>Wallets/Accounts (m/i) - mula sa master secret key at master chain code, makakabuo na ng helera ng key pairs at chain codes na bawat isa ay katumbas ang isang account.
>Wallet Chains (m/i/0 o 1) - Sa bawat wallet, may external at internal na chains. Ang external chain ang pagmumulan ng mga address gamit sa mga bayaran na transaksyon, at ang internal ang para sa mga change (sukli).
>Addresses (m/i/(0 o 1)/k) - Sa external chain, maraming address na pwedeng buuin; ganun din sa internal chain. Ang external addresses ang naipapakita ng mga tao sa isa’t isa, samantalang ang internal addresses ay yung gagawin ng wallet para dun ibalik ang change (sukli). Pero sa usapang antas na ito, secret key pa ang tinutukoy natin.
Sa dami ng pwedeng sanga, parang puno talaga ang istrakturang napapaloob sa isang HD wallet! Mapapansin mo rin sa ilustrasyon ang gamit na pantukoy sa pagsanga-sanga at kung gaano na kalalim sa loob ng wallet ang mga antas na nabanggit.
Maraming pwedeng mabuo na accounts mula sa master node (m). Sa bawat account (m/0…i), may 2 wallet chains (m/i/(0 o 1)): 0 kapag external, 1 kapag internal. Sa bawat wallet chain, maraming addresses (m/i/(0 o 1)/(0…k)) ang pwedeng mabuo.
Halimbawa, ang ikalimang external o receive address ko sa ikalawang account ay nasa lalim ng private key na may notasyong: m/1/0/4. Hindi direktang Sinabi na address ito. Tandaan, mga susi at chain code ang tinutukoy natin. Kapag maliit na titik m ang umpisa, tumutukoy ito sa private key.
May kaparehas na notasyon pag public key ang tinutukoy: gagamit lang ng malaking titik M. Kaya ang public key sa parehas na lalim sa halimbawa ay: M/1/0/4. At alam mo na, mula pa sa public key (o di kaya’y script) makukuha ang aktwal na Bitcoin address.
Hanggang dito na muna. Sa susunod pag-usapan natin ang konsepto ng pagbuo ng wallet address mula sa master seed.

2024-05-11 00:10:02

SegWit Address para sa Luma (P2WSH) at mas Bagong SegWit (P2TR) Address
Tapusin natin ang usapang uri ng Bitcoin wallet address sa 2 pa:
Nested segwit (P2SH-P2WPKH)
Ito ay nanggaling sa pangangailangan na ang mas bagong wallet na may kakayahan ng SegWit ay makatanggap pa rin ng Bitcoin mula sa lumang wallet na hindi pa alam ang SegWit. Sa ganitong pangangailangan, ang isang bagong wallet ay gagawa ng address na P2SH - pwedeng nakapaloob sa P2SH ay P2WPKH o kaya naman P2WSH. Para hindi magkalituhan, inirekomenda sa BIP-0049 ang pagdadaanan ng pagkuha ng address ng nested SegWit.
Pay to taproot (P2TR)
Ito ay ikalawa, pero sa computer programming ay Version 1 ng SegWit, at may kalakip na pagbabago sa consensus. Gaya ng implementasyon ng SegWit, ang implementasyon ng taproot ay nagdulot ng soft fork sa Bitcoin protocol, nasasaad sa BIP-0341.
Kasama sa pagbabago ay ang paggamit ng Taproot, Schnorr signatures at Merkle branches. Ipagpapaliban muna natin ang diskusyon ng mga ito. Basta, ang resulta ng mga ito ay mas pinaigting na privacy at nagdagdag ng efficiency at flexibility sa mga scripts na ginagamit.
Sa halimbawang address na: bc1pveaamy78cq5hvl74zmfw52fxyjun3lh7lgt44j03ygx02zyk8lesgk06f6 mapapansin mong yung ikaapat na karakter ay “p” na sa Base 32 ng Bitcoin wallet software ay tumutukoy sa 1 - kasi nga version 1 ito ng SegWit.
Matapos malaman ang iba-ibang Bitcoin address, susunod nating pag-uusapan ay mas malalim na pag-intindi sa wallet.

2024-04-28 05:35:11

Nababagot sa presyo ng Bitcoin nitong mga nakaraang linggo? Maglaan nalang ng oras sa pag-iintindi nito. Para mas lalo ka pang ganahang mag-ipon. Dibale na ang presyo nito sa fiat, basta 1 sat = 1 sat. https://bitcoinbakamo.xyz

2024-04-21 03:50:48

Native Segwit at ang Paggamit ng Base 32 na Bitcoin Address
Sa paglalayon uli ng mga Bitcoin developers na makagawa ng progreso sa mekanismo ng transaksyon habang nagtitipid sa memorya, nailathala ang BIP-0141: Segregated Witness (Consensus Layer). Ito ay isang soft fork sa Bitcoin protocol.
Ang witness sa kriptograpiya ay isang solusyon sa itinakdang problema kung saan makakakuha ka ng YES na sagot. Halimbawa, ang signature na gamit sa pagberipika ng bisa ng isang mensahe, na pinag-usapan natin sa digital signature algorithms sa Kabanata 3, ay uri ng witness.
Kapag naging mas komplikado ang transaksyon, ang paggamit ng witness ay lumalaki rin. Isa na dun ang multi-sig, at meron pang ibang advanced transactions na pag-uusapan natin sa susunod na kabanata. At ito pa: ang witness nga ay gamit sa validation. Pero, hindi talaga sya kasama sa epekto ng transaksyon (paggastos ng UTXO na magreresulta sa bagong UTXO).
Kaya naisip ng mga Bitcoin developers na ihiwalay ang mga witness data, dahil kakailanganin lang ang mga ito kapag ang node ay nagbeberipika. Nagdulot ito ng pagdami ng pwedeng maisamang transaksyon sa block. Kaya tumaas ang kapasidad ng mga blocks.
Kasama pa sa pagbabago ay ang gamit na sistema sa pagsulat ng Bitcoin Address: Base32
Sa BIP-0173 ay isinaad ang Base32 na anyo ng address para sa mga native v0-16 (bersyon) na witness outputs. Gaya ng naunang anyo, may kasamang checksum ang Bitcoin address sa bersyong ito. Bech32 and pinaiksing tawag sa checksummed Base32.
Base 32 sa mga bagong Bitcoin Address
May itinakdang mga karakter para sa Base 32 na gamit ng Bitcoin network, na ganito ang pagkakasunud-sunod:
q p z r y 9 x 8
g f 2 t v d w 0
s 3 j n 5 4 k h
c e 6 m u a 7 l
Wala ditong, “1”, “b”, “i”, at “o”. Lahat ng letra ay lower case. Pero makikita mo pa rin ang “b” at “1” sa address, pero hindi bilang kasama ng code data na ginawan ng representasyon. Halimbawa ngang nabanggit kanina: bc1q6m86vk2t8wj2fhn4s3sevg7xzjdwqlll3v73p2. Ang “bc” sa umpisa ng address ay tumutukoy sa “human-readable part” at napili para sa Bitcoin. Ang “1” naman ay tumatayong “separator”. Ang ikaapat na karakter na makikita mo sa mga unang bersyon ng segwit address ay q, na syang tumatayong version 0.
Tignan ang ilustrasyon ng pagbuo ng Bitcoin address na ganitong anyo sa bagong post: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/570

2024-04-19 23:23:03

6 blocks left... #BitcoinHalving is not just an event, but a significant feature. IYKYK #Bitcoin

2024-04-10 02:43:29

Pay-to-script Hash (P2SH) na Bitcoin Address
Ito ay bunga ng paglalayong masuportahan ang mga mas komplikadong transaksyon habang nakakatipid sa memoryang gamit. Ang pangunahing nagtulak dito ay ang pagkakaroon ng multi-sig (multiple signature) na scripts.
Ang script ay mga instruksyon sa computer programming. Ang direktang instruksyon na maaaring gastusin ang UTXO ng sinumang makakabigay ng tamang signature ay halimbawa ng script.
Ang multi-sig ay kung saan ang transaksyon ay nangangailangan ng M of N na signatures para maipatupad. Halimbawang gamit nito ay sa isang account ng kumpanya, na kailangan may lagda ng kahit ilan sa mga may-ari o pangunahing mga pinuno bago maglabas ng budget. Bigyan natin ng linaw ito sa susunod na mga kabanata. Basta sa madaling sabi, hindi ito praktikal kung lagi mong ipapagawa sa mga magbabayad sa inyo ang ganitong kondisyon. Mangangailangan sila ng espesyal na wallet ng Bitcoin, mas teknikal na kaalaman para sa komplikadong script, at bawat pagbabayad na transaksyon ay malaki ang data na ginagamit, na makakadagdag sa network bukod pa sa mas malaki rin ang fee.
Nakaisip ang mga Bitcoin developers ng paraan upang mas makatipid uli sa memorya. Iminungkahi iyon sa BIP-0016. Iyon ay sa halip na laging ilalagay ang kondisyon na M of N sa script ng bawat pagbabayad, ang hash lang ng script ang gagamitin ng magbabayad. At kailangan nalang patakbuhin ang M of N script na ito kapag gagastusin na ang laman ng wallet. Kaya ang komplikasyon at ang karagdagang fee ay nasa nagpakana na ng multi-sig na kondisyon. Tama lang naman.
Ang resulta, maaring ang script ang gawan ng Base58Check at magiging Bitcoin address. Kaya nagkaroon ng pay to script hash (P2SH) na mga wallet. Halintulad sa paggawa ng Bitcoin address mula sa public key ang paggawa ng address mula sa script.
Para sa ilustrasyon, basahin ang bagong post: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/565
At para makita agad and pagkakaiba ng mga Bitcoin address, basahin ang Kabanata 4: https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-4-pagmamay-ari-ng-bitcoin-at-ang-wallets

2024-04-01 03:48:17

On this day in #Bitcoin History, a humorous Bitcoin Improvement Proposal was authored by Pieter Wuille: BIP-042 "A finite monetary supply for Bitcoin." An apt April Fools release that is actually serious. Without it, creation of new Bitcoin will restart every 64 halvings. Read BIP here: https://github.com/bitcoin/bips/blob/master/bip-0042.mediawiki

2024-03-21 23:23:09

Base 58 at ang Legacy Bitcoin Address
Base 58 na anyo ng Bitcoin address
Ang Base 58 ay sistema ng representasyon ng numero gamit ang pinaghalong numero at alpabeto (alphanumeric). Halimbawa, pamilyar tayo sa decimal system na gamit ang numerong 0 - 9 (“deci” - 10 - bilang ng baseng numero). Minsan, para mas maging siksik pa ang representasyon ng numero, gumagamit ng hexadecimal (base 16) na system. Bukod sa digits na 0, 1, 2…9, dagdag pa ang mga letrang A, B, … F para makabuo ng 16 na base. Ang ganitong mga sistema ay nakakatulong makatipid sa memorya ng kompyuter kapag malalaking halaga ang sangkot. Halimbawa, ang 16 sa decimal ay F sa hexadecimal. Kita mo? Mas maiksi ang itatagong halaga ng kompyuter.
Sa Base 58, gumagamit ng mga numero, at maliliit at malalaking titik sa alpabeto. Pero, tinanggal ang mga nakakalitong numero/letra na: 0 (Zero), O (malaking o), l (maliit na L), I (malaking i). Kaya, 9 na numero, 24 na malalaking letra ng alpabeto, at 25 na maliliit na letra ng alpabeto: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.
Bakit ito ang napili? Para mas maiksi basahin kesa kapag nakarepresenta ng mas mababang base na system ang Bitcoin address. At dahil nga tinanggal ang mga nakakalitong numero at titik, mababawasan ang pagkakamali sa pagbasa at sulat nito.
Subalit, makikita mo sa susunod na mapapalitan din ito sa mga mas bagong anyo ng Bitcoin address. Ngayon pag-usapan na natin ang iba-ibang Bitcoin address.
Legacy Bitcoin address - Ang unang anyo ng Bitcoin address ay nabubuo kapag ang public key ay dadaan sa 2 hashing functions (SHA-256 at RIPEMD160), tapos ang resulta ay i-e-encode sa Base58Check. Kaya ang isang acronym dito ay P2PKH - Pay to public key hash.
Tignan ang ilustrasyon at tapusin ang pagbabasa sa bagong blog post: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/559

2024-03-10 03:49:01

Mabilisang Pagkakaiba ng Bitcoin Wallet Address
Pag-usapan natin ang mga Bitcoin address. Base sa implementasyon, may pagkakaiba sa representasyon ng mga address.
Mabilisang pagkakaiba:
Legacy P2PKH - Ito ang unang anyo ng bitcoin address na nag-uumpisa sa “1”. Halimbawa: 1Atyy5h4SSdqWRuS8pzxgTb4bMe7ZpdunP
P2SH - Ito ang sumunod na anyo ng address para sa pagbabagong inirekomenda sa BIP-0016 para sa mga komplikadong transaksyon. Ang alinsunod na anyo ng address ay inilathala sa BIP-0013, kung saan tinukoy ang pag-uumpisa sa “3”. Halimbawa: 37paP4uTjmA4Pi85LG6CF9huift3Dw1kFT
Native SegWit - Ito ang mga address na nag-uumpisa sa “bc1”. Ito ay nagbunga mula sa pagbabagong hatid ng BIP-0141. At ang pagkuha ng wallet address ay base sa rekomendasyon ng BIP-0084 kaya makikita mo iyon minsang deskripsyon kapag gagawa ka pa lamang ng bagong Bitcoin address. Samantalang ang rekomendasyon para sa itsurang mababasa ng tao ay nasasaad sa BIP-0173. Halimbawang address na ganito: bc1q6m86vk2t8wj2fhn4s3sevg7xzjdwqlll3v73p2
Nested SegWit (P2SH-P2WPKH) — Nag-uumpisa rin ang address na ito sa “3”. Pero ito ay gamit bilang intermediyaryo para ang isang wallet na upgraded na sa SegWit ay mapagpadalhan ng wallet na hindi pa upgraded sa SegWit. Ang pagkuha ng wallet address naman ay base sa rekomendasyon ng BIP-0049, na bibigyan nating linaw mamaya.
Taproot - Ito ang pinakabagong anyo na nag-uumpisa sa “bc1”. Ang rekomendasyong sumaklaw sa pagkuha ng wallet address dito ay BIP-0086. Pero ang anyo ng address ay kaparehas ng konseptong nasasaad sa BIP-0173 dahil SegWit pa rin naman ito. Itinalaga lang sa isang taproot address ang mas bagong bersyon. Halimbawa: bc1pveaamy78cq5hvl74zmfw52fxyjun3lh7lgt44j03ygx02zyk8lesgk06f6
Mahalang tandaan na kapag ang mga wallet ay hindi sumusuporta sa mas bagong implementasyon, maaaring mawala ang Bitcoin mo. Kaya mas sigurado na magpasa ka lang sa mga magkakaparehong uri. At pag-aralan kung anu-anong mga wallet ang sumusunod sa bagong implementasyon, habang sumusuporta rin sa mga mas luma. Pwede ka naman gumawa ng iba-ibang klaseng address sa loob ng isang wallet software.
Palalawakin natin ang bawat tipo ng address sa mga susunod na posts. Subalit mababasa mo na iyon agad sa Kabanata 4 (https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-4-pagmamay-ari-ng-bitcoin-at-ang-wallets) kung gusto mo.

2024-03-09 11:03:31

The release of Bitcoin is the 0 to 1 moment of Internet Money.

2024-03-01 23:31:35

Bagong kabanata! Ika-5
Matapos pag-usapan ang pagkakaroon ng Bitcoin, simpleng pagpapasahan nito, at pag-aralan nang may kalaliman ang cryptography, maaari na nating siyasatin ang mga transaksyong electronic sa higit pang mapanuring paraan.
Basahin ang kabuuan: https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-5-mekanismo-ng-pakikipagtransaksyon-sa-bitcoin
Uunti-untiin din natin sa anyo ng blog posts ito.
At tulad ng panawagan namin, kung ikaw ay may maiaambag sa kaalaman ng Bitcoin, mag comment lamang! Salamat po.

2024-02-23 06:17:05

Paggamit ng hardware wallet
Ang mga hardware wallet ay may simpleng interface lamang. Kailangan mo i-set-up ito sa umpisa na nakakonekta sa iyong computer. Merong iba na pwedeng sa smart phone ikonekta. May mga magpapa-install muna ng firmware. Yung iba naman ay hindi na kelangan at pupunta na sa paggawa ng bagong wallet.
Ang mga ito ay halimbawa ng hardware wallets. Bahala ka nang humusga kung ano ang nararapat mong bilhin.
Blockstream Jade
BitBox
Coldcard
Foundation Passport
Trezor
Siguraduhin din na hindi ka gagamit ng peke o pinakialamang (tampered) device. Ang elementaryang paggamit ay pinapakita sa post na ito: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/507
Tandaan, nauuna ang pagbuo ng kabanata bago ang mga posts na ganito. Kaya maaari mong basahin ang ukol sa pagmamay-ari ng Bitcoin at pagkakaroon ng wallets sa Kabanata 4: https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-4-pagmamay-ari-ng-bitcoin-at-ang-wallets

2024-02-10 23:34:02

Paggamit ng Hot Bitcoin Wallet
Maraming mapagpipiliang bitcoin wallets na pwedeng i-download sa smart phone o personal computer. Ilan rito ay parehas na may mobile at desktop na version. Itong kaunting nakalista ay wallets para sa Bitcoin lamang. Bahala ka nang sumubok, pag-aralan at maghanap pa ng iba.
- Blockstream Green
- Blue Wallet
- Electrum
- Mycelium
- Simple Bitcoin Wallet
Sa bagong post na ito, may mga ilustrasyon din para masundan ang simpleng paggamit ng Bitcoin wallet sa mobile o desktop na app: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/503
Ito ay parte pa rin ng Kabanata 4 (https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-4-pagmamay-ari-ng-bitcoin-at-ang-wallets), na maaari mong basahin ng isahan para sa buong konsepto ng pagmamay-ari ng Bitcoin at paggamit ng Wallets.

2024-01-21 02:47:52

Pagkakaroon ng Bitcoin Wallet
Maraming klase ng bitcoin wallets. Kapag nagbukas ka ng account sa centralized exchange, mayroong wallet na konektado sa iyo. May kapasidad kang maglipat ng bitcoin at tumanggap sa address na nasasaad. Subalit hindi mo ganap na kontrolado and wallet na ganito. Aasa ka na hindi malulugi ang kumpanya at may integridad ang mga may-ari para hindi itakbo, at mawala ang bitcoin mo. Bakit? Dahil wala sa iyo ang susi.
“Not your keys, not your coins.” Kung hindi mo hawak ang susi ng wallet, hindi sayo ang salapi. Ang pangungusap na nabanggit ay naging kasabihan na sa komunidad ng Bitcoin, at pati na sa buong industriya ng cryptocurrency. Tandaan, hindi lahat ng wallet ay magkakapantay. Kailangan mong pumili ng isa na mayroon kang kontrol. Ang mga wallet na nasa centralized exchanges ay custodial. Ang mga wallet na hawak mo ang susi ay non-custodial.
Napag-usapan na natin sa Kabanata 3 at nakaraang posts ang mga susing tinutukoy: private key at public key. Bawat wallet ay mayroon nito. At dapat pinanghahawakan mo ang mga ito, kahit hindi mo man kita.
May iba’t ibang klase ng Bitcoin wallets. At may iba-iba ring paraan ng pag-uuri. Para sa ating pag-aaral, dun na tayo sa pinakakaraniwan gamitin ngayon: hierarchical deterministic wallets (HD wallets). Ito ay base sa Bitcoin Improvement Proposal bilang 32: BIP-0032. At karaniwan na ring sumusunod ang mga HD wallets sa BIP-0039, kung saan naman nasasaad ang paggamit ng mnemonic code para sa pagkuha ng seed. Palalawakin natin ang mga ito sa mga susunod na posts.
Tala para sa mambabasa: Ang Bitcoin Improvement Proposal (BIP) ay dokumentong tumutukoy sa mga bagong katangian sa disenyo ng Bitcoin software, network, atbp. implementayson. Maaari mong siyasatin ang mga napapaloob dito, lalo na kung programmer ka na gustong tumulong sa pag-audit ng bitcoin code. Makikita ito sa GitHub. Tandaan na ang estado ng isang BIP ay nababago at hindi lahat ay tinatanggap ng komunidad.
Sa mga konsiderasyong nabanggit, ito na ang klasipikasyong ibibigay natin sa wallets: base sa operating system.
- Mobile - sa anyo ng app para sa smart phones. Madali itong gamitin lalo na kung sanay ka naman na sa mga e-wallets at online banking.
- Desktop - sa anyo ng app na para sa desktop at laptop.
- Hardware - ito ay wallet na may dedikadong hardware device. Ito ay pwedeng ikonekta sa computer gamit ang USB, kung kailangan. Pero may mga rekomendasyon para magamit ito ng hindi kailanman ikokonekta, hanggat hindi ka maglilipat ng Bitcoin palabas ng wallet.
Mahalagang tandaan na kapag ang wallet mo ay konektado sa internet, ito ay hot wallet. Lahat ng Mobile at Desktop wallet ay hot wallet. At kapag hindi talaga kailanman kumonekta sa internet, ito ay cold wallet. Ito ang pinakamainam na paraan ng pagtatago ng Bitcoin. Subalit kailangang naiintindihan mo paano gamitin ang ganitong wallet at ang mga implikasyon sa pag protekta nito. Kung ikaw ay baguhan pa lamang na maliit palang ang pagmamay-aring Bitcoin, ito ay hindi inirerekomenda.
Kung ang paraan mong makakuha ng Bitcoin ay sa pamamagitan ng pagbili nito, nirerekomenda na ilipat mo iyon palabas ng exchange sa takdang panahon. Pwede ring itakda mo ang halaga kung saan dapat ay ilipat mo na sa non-custodial wallet ang bitcoin. Pwede ka ring magkaroon ng katulad na kaugalian sa paglipat naman mula hot papuntang cold wallet.
Ang website na ito ay nakakatulong sa pagpili ng Bitcoin wallets: https://walletscrutiny.com/ . Tandaan, “Don’t trust, verify!” Maaaring magaling ang mga taong nagbibigay ng impormasyon ukol sa Bitcoin. Subalit mainam na gawin natin ang sariling pagsisiyasat. Tao lang naman din sila na pwedeng magkamali. At maaaring hindi naa-update ang mga impormasyon.
Kung gusto mo nang intindihin pa ang iba't ibang wallets, basahin na ng buo ang Kabanata 4: https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-4-pagmamay-ari-ng-bitcoin-at-ang-wallets

2024-01-10 06:07:36

Bagong salta ka ba? Pagmamay-ari ng Bitcoin
Paano ba magkaroon ng Bitcoin? Ang pinakaunang paraan ay ang pagmimina ng Bitcoin. Subalit dahil sa pagtatag ng network, tumaas na ang espesipikasyon ng hardware na kailangan para sa pagmimina. Hindi na praktikal sa karaniwang tao. At kailangan may teknikal na kakayahan ka rin para magawa ito, kahit noong pwede pa gamitin ang personal computer.
Paano na para sa mga baguhan? Maaari kang bumili ng Bitcoin sa mga centralized exchanges. Pwede ka rin makipagtransaksyon peer-to-peer. O kaya naman, kumita ka ng Bitcoin sa pamamagitan ng pagtanggap nito bilang bayad sa iyong produkto o serbisyo.
Basahin ang detalye ng pagmamay-ari sa pamamagitan ng paggamit ng centralized exchange sa bagong post. Labag man ito sa prinsipyo ng pagkakaroon ng sariling kontrol sa iyong salapi, mas mabuti nang makapag-umpisa sa pagsali sa exchange, kesa wala.
https://bitcoinbakamo.xyz/archives/483

2024-01-03 13:00:18

15 taon na ang nakaraan mula nang nabuo ang genesis block ng Bitcoin. Naglalaman ito ng arbitraryong data: 5468652054696d65732030332f4a616e2f32303039204368616e63656c6c6f72206f6e206272696e6b206f66207365636f6e64206261696c6f757420666f722062616e6b73
Na kapag i convert sa ASCII ay nagsasabing: "The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks" - isang timestamp at nagkataong akmang akmang ulo ng balita sa araw na iyon para sa institusyong maaaring palitan ng #Bitcoin .

2023-12-22 09:05:51

Ahay! Paano na ba ang Elliptic Curve Digital Signature Algorithm (ECDSA)?!
Ang ECDSA ay hango sa mekanismo ng Diffie-Hellman Key exchange. Ito ang nag-umpisa ng konsepto ng public-key cryptography, nauna pa sa RSA.
Nabanggit nung nakaraan, sa seksyon ng Digital Signatures, na ang mensahe sa Bitcoin ay ang detalye ng transaksyon. Hindi na kelangan itong i-encrypt para maging sikreto. Kaya sa mekanismo ng paggawa ng signature at verification nito tayo dumiretso.
Tignan natin ang komunikasyon ng 2 partido: Alicia at Bob. Makikita mo na hindi nalalaman ni Bob ang private key ni Alicia, pero mabeberika na valid ang signature gamit ang public key.
Basahin sa bagong blog post: https://bitcoinbakamo.xyz/?p=471

2023-12-13 23:39:01

Aspiration. Pangarap namin ito! #Bitcoin (CTTO, but expanded 😁)
https://twitter.com/bitcoinbakamo/status/1735081703209865543/photo/1

2023-12-11 08:50:22

Are you a Filipino ready to jump down the #Bitcoin Rabbit Hole? Baka gusto mong magbasa ng mga materyal sa wikang Filipino! https://bitcoinbakamo.xyz

2023-12-10 03:00:39

Elliptic Curve
Sa discrete logarithm problem na nirerepresenta ng: Q = [k]P, ano ba ang itsura ng P kapag gumamit tayo ng elliptic curve? Ito ay hindi lang numero, kundi point sa elliptic curve. Ang operasyon para makuha ang susunod na point ay hindi lang basta-bastang addition ng numero. Kailangan, matunton pa ang posisyon ng susunod na point sa curve. Sa kontexto ng Elliptic Curves, and multiplication ay addition, ang squaring ay doubling, at ang division ay subtraction.
Ang napiling elliptic curve sa paggawa ng pares ng private at public key sa mga wallet ng bitcoin ay isang Weierstrass (mula sa apelyido ng mathematician na si Karl Weierstraß). Upang maging tiyak, isang Short Weierstrass curve ang gamit.
Basahin ang kabuuan ng usapang ito sa: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/457

2023-12-10 02:59:58

Sa discrete logarithm problem na nirerepresenta ng: Q = [k]P, ano ba ang itsura ng P kapag gumamit tayo ng elliptic curve? Ito ay hindi lang numero, kundi point sa elliptic curve. Ang operasyon para makuha ang susunod na point ay hindi lang basta-bastang addition ng numero. Kailangan, matunton pa ang posisyon ng susunod na point sa curve. Sa kontexto ng Elliptic Curves, and multiplication ay addition, ang squaring ay doubling, at ang division ay subtraction.
Ang napiling elliptic curve sa paggawa ng pares ng private at public key sa mga wallet ng bitcoin ay isang Weierstrass (mula sa apelyido ng mathematician na si Karl Weierstraß). Upang maging tiyak, isang Short Weierstrass curve ang gamit.
Basahin ang kabuuan ng usapang ito sa: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/457

2023-12-09 06:30:06

Sometimes the rabbit hole has narrow openings that are hard to get through, or dead ends, you're tempted to just stop. But it's in these moments you should take out the tools and carve the path for yourself.

2023-12-09 06:27:53

- reply

Oh you poet you. Fuck easy.

2023-11-29 10:10:26

- reply

Well he did not have to get it in the end. He had his time and died without regretting not buying Bitcoin. No need to piss on a recently dead person.

2023-11-26 04:47:05

- reply

GM! Filipino language Bitcoin resource is being developed in our site: https://bitcoinbakamo.xyz

2023-11-25 06:04:35

- reply

The message is the transaction data (or part of it) in Bitcoin's case.

2023-11-25 05:48:22

Percentage of SegWit addresses these days
I was wondering if there's truth to the data I saw (with a quick search), that close to 100%, or SegWit addresses are in the high 90s % already. Because my main fiat on ramp (in the Philippines) to buy Bitcoin still cannot send to a SegWit address, and so I had to create a nested segwit/BIP-49 address to receive the Bitcoin I take off that exchange. What's your experience? #askNostr

2023-11-21 00:33:21

- reply

Nabasa mo na ba ito? Madali intindihin ang explanation nya: https://learnmeabitcoin.com/technical/longest-chain

2023-11-19 07:41:40

- reply

Haha, mahigit 1 taon akong naglaan ng oras para pag-aralan ang Cryptography at maisulat ang kabanata na iyon. Kaya naiintindihan kita :D

2023-11-10 05:46:26

Digital Signatures (Digital na Lagda)
Gamit ang kaalaman natin sa public key cryptography at hash functions, maiging pag-usapan na ang digital signatures.
Ang digital signature ay isang numero na nakuha mula sa private key at sa laman ng mensaheng pinipirmahan. Kumbaga, ginamit ang mga katumbas na numero ng private key at mensahe sa kalkulasyon para makuha ang digital signature. Dahil sangkap ang mensahe, ang digital signature ay iba-iba ang halaga sa bawat mensahe. At sa paggamit ng private key, markado ang mensahe ng orihinal na may-ari.
Ang RSA ay maaaring gamitin direkta kung saan ang mensahe ay nakapaloob na rin sa digital signature. Pero lalaktawan natin iyon para mailarawan ang gamit ng hash function sa kombinasyon ng RSA.
Makikita sa ilutsrasyon sa bagong post ang prosesong sumusunod sa PKCS#1. Ang PKCS ay Public-key Cryptography Standards at ang #1 ay ang seksyon nito na naglalatag ng RSA Encryption Standard.
Ipagpatuloy sa bagong blog post: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/429

2023-11-01 12:55:29

At may bago na kaming logo! https://bitcoinbakamo.xyz/wp-content/uploads/2023/11/bitcoinbakamologo.png
#nevent1q…sqh9

2023-11-01 05:52:31

Isang taon na ang aming website. Kaya buti nakatapos nanaman ng isang kabanata. Dito sa Kabanata 4 ay pag-aralan natin ang Pagmamay-ari ng Bitcoin at ang Wallets: https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-4-pagmamay-ari-ng-bitcoin-at-ang-wallets

2023-10-22 03:46:02

Ang malaking tulong na Cryptographic Hash Functions
Ang cryptographic hash function ay hango sa konsepto ng hash function pero may mas pinaigting na mga pangagailangan upang magamit bilang sandata sa proteksyon ng mga data.
Ang hash function ay ang pag mapa ng mga binary strings na kahit ano ang haba, papunta sa binary strings na may nakapirming haba. Halimbawa, isa sa gamit sa operasyon ng bitcoin ay ang (Secure Hash Algorithm) SHA-256. Ito ay may 256 bits na output, kaya kahit ang input ay blangko lang, isang letra, salita, pangungusap, o talata ang haba: 256 bits pa rin ang output.
Ang pagmamapa sa kontexto ng kriptograpiya ay ang komputasyon sa pagmamanipula ng input, gamit ang iba-ibang operasyon. Ang mga ito ay padding, permutasyon, pagpalit-palit ng posisyon ng bits, lohika, modular arithmetic atbp., depende sa nasasaad sa algorithm ng hash function. Maihahalintulad ito sa block cipher, na may iba-ibang operasyon na ginagamit sa input bits para maiba anyo ng output. Sa katunayan, may mga hash functions na base sa block cipher ang operasyon.
Naaalala mo ang diskusyon tungkol sa bitcoin wallets? Gumagamit iyon ng cryptographic hash function upang makagawa ng bitcoin address. Ginagamit din ang hashing para sa proof-of-work, sa paggawa ng header ng mga bloke ng transaksyon, at sa paggastos ng bitcoin.
Ang hash function na gamit ay kailangang may sapat na seguridad upang:
Mula sa isang hash/output, napakahirap at hindi na praktikal para mahulaan ang input. One-way hash function kumbaga - sa isang direksyon lang sya madaling kalkulahin (input —> output). Madali syempre para sa kompyuter, kasi matagal masyado pag manu-mano.
Maiwasan ang collision. Ito ay ang pagkakaroon ng parehas na output ng magkaibang input. Ang bitcoin address ng mga tao dapat ay magkakaiba. Ang mga block headers ng blockchain syempre dapat iba-iba. At ang paggastos ng bitcoin ay para lamang dapat sa nakasaad na may-ari.
Basahin ang siksik na diskusyon dito:
https://bitcoinbakamo.xyz/archives/361

2023-10-10 12:22:15

RSA
Ang RSA Problem ay ganito:
- Nabibigay ang mga sumusunod:
- May isang integer n, na produkto ng 2 distinct primes p at q
- Isang positive integer e, kung saan ang gcd(e, (p-1)(q-1)) = 1 (base sa Euler phi function ito: gcd(e, ɸ(n)), at
- Integer c
- Humanap ng integer m, kung saan me ≡ c (mod n)
Ang mga kondisyon sa kung ano dapat ang n at e, ay mahalaga para masiguro na ang bawat integer c ∈ {0, 1, 2, …, n-1} ay may katumbas lamang na isang m ∈ {0, 1, 2, …, n-1}, na magpapatotoo sa me ≡ c (mod n). Sa kontexto ng cryptography, importante ito dahil ang ciphertext na may katumbas na numerong c, ay dapat mayroon lamang isang numerong katumbas na m, na syang representasyon ng plaintext/mensahe.
Dalawang algorithm ang pagdadaanan sa paggamit ng RSA: (1) key generation at (2) encryption.
Key generation (paggawa ng susi):Bawat myembro ng komunikasyon ay gagawa ng kanilang RSA public key at private key. Para magawa ito:
1. Kumuha (random generation) ng 2 malaking distinct primes p at q.
2. Kunin ang n = pq at ɸ = (p-1)(q-1)
3. Pumili ng random na integer e, 1 < e < ɸ, kung saan gcd(e,ɸ) = 1.
4. Kalkulahin ang unique integer na d, 1 < d < ɸ, kung saan ed ≡ 1 (mod ɸ). (Bale ang d ay multiplicative inverse ng e modulo ɸ)
5. Ang public key ay (n, e); at ang private key ay d.
RSA Public-key encryption
1. Encryption:
- Kunin ang public key (n, e) ng pagbibigyan ng mensahe.
- Irepresenta ang mensahe sa anyong integer m na napapaloob sa pagitan ng [0, n-1].
- Kalkulahin ang c = m^e mod n.
- Ipadala ang ciphertext c.
2. Decryption: Para makuha ng tagatanggap ang m mula sa c, gagamitin nya ang kanyang private key d sa komputasyong: m = c^d mod n.
Gumagana ito dahil sa Euler at Fermat’s theorem.
- Dahil ang ed ≡ 1 (mod ɸ), merong integer k na kung saan ed = 1 + kɸ.
- Mula sa Fermat’s theorem: m^(p-1) ≡ 1 (mod p)
- I-raise ang magkabilang panig ng congruence sa k(q-1) at i-multiply ng m ang parehas na panig: m^(1+k(p-1)(q-1)) ≡ m (mod p)
- Makikita sa exponent ng m sa kaliwa na ito ay katumbas ng 1 + kɸ = ed. Kaya, med ≡ m (mod p)
- Gayun din ang kalalabasan para sa modulus q, m^(ed) ≡ m (mod q)
- At dahil ang p at q ay distinct primes, mula sa Euler’s theorem, sumusunod na m^(ed) ≡ m (mod n)
- At sa wakas, c^d ≡ (m^e)^d ≡ m (mod n)
Ang galing noh? Para sa impormasyon ng kompyuter, may paraan dapat na irepresenta ang mensahe sa isang ingeter m. Hindi na natin palalawakin dito kung pano yun gagawin.
Ngayon at nakuha mo na ang konsepto, babanggitin lang saglit ang isang paraan ng assymetric cryptography na gamit sa bitcoin. Sa pagkuha ng public key mula sa private key, gumagamit ng Elliptic Curve Digital Signature Algorithm. Digital signature nanaman - may pag-uusapan muna tayong konsepto bago natin ito balikan.

2023-09-21 02:21:17

Ngayon naman ay ipapakilala ang isang simple at eleganteng konsepto na makikita sa asymmetric cryptography, na tinatawag ring public-key cryptography. Nabanggit nang bahagya sa ikalawang kabanata ang konsepto nito nung pinag-uusapan ang digital na pitaka.
Ang public-key cryptography ay gumagamit ng 2 susi: pribado (private) at pampubliko (public). Ang public key ay maaaring ipadala sa hindi sikretong daan, tulad ng ciphertext. At ang private key ay nananatili sa isang user lamang.
Gagamitin ng magbibigay (A) ng mensahe ang public key (e) ng pagbibigyan (B) nya, upang mag-encrypt. Ang ciphertext na ipapadala nya ay made-decrypt ng tagatanggap gamit ang private key (d) nito. Ganun din kung kabaliktaran (B—>A) ang mangyayari.
Ang kalamangan ng pamamaraang ito, ay ang isang user ay merong naitatagong susi na kanya lamang. Para maging epektibo, dapat ang relasyon ng public at private key ay: madaling kunin ang public key mula sa private key. Pero, mahirap makuha ang private key mula sa public key. Nasa may-ari ng private key nakasalalay ang pag-iingat nito. Dahil pag ito nawala, sya mismo ay hindi made-decrypt ang ciphertext.
Maihahalintulad ito sa isang baul at lock. Gamit ang baul at nakabukas na lock ni B, ilalagay ni A ang mensahe sa loob, at isasarado, pati ang lock. Kumbaga ang public key ay ang kombinasyon ng bukas na baul at lock. Ang ciphertext ay ang box na nakakandado. At ang susi ni B ang private key. Pagkasara, hindi na mabubuksan ni A ang lock dahil nakay B lamang ang susi.
At magagawa ang konsepto na ito syempre, gamit ang kapangyarihan ng matematika. Marami sa mga public-key cryptography ay base sa konsepto ng integer factorization problem. Ito ang paghahanap ng prime factors ng isang integer. Halimbawa, ang numerong 65 ay may prime factors na 5 x 13. Sa 98: 2 x 72. Walang shortcut sa pagkuha nito. Kailangan mo lang subukan talaga ang mga posibilidad. Habang lumalaki ang numero, mas humihirap, lalo na kung malalaking prime numbers din ang factors ng isang integer.
Isang popular na public-key cipher ay ang RSA. Madalas itong gamit sa mga internet browser at websites sa kombinasyon ng iba pang cryptography. Dahil na rin nagagamit sa digital signatures ang RSA.
Ang RSA ay ipinangalan kina R. Rivest, A. Shamir at L. Adleman. Para matutukan natin ito, maging pamilyar muna sa mga susunod na konsepto ng matematika: konting number theory.
Basahin ang kabuuan sa: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/344

2023-09-10 06:36:05

Block Cipher
Sa block cipher ginugrupo ang plaintext sa kada bloke, kaya ang susi ay sinlaki lamang ng bloke. Dahil dito, ang susi ay mas maiksi at mas maliit ang memoryang kinakain.
Pwedeng iba ang haba ng bloke ng plaintext sa susi. Pero dadaan pa rin ito sa operasyon kung saan magtutugma ang haba ng susi at blokeng minamanipula. Kumbaga mayroon lamang inisyal na susi.
Kapag ang huling bloke naman ay kapos sa takdang haba, magdadagdag ng bits sa dulo para sumakto. Ang bits na idadagdag ay base sa operasyon ng block cipher; pwedeng puro 0 lang ang pampuno halimbawa. Ang tawag sa operasyong ito ay padding.
Maraming klase ng implementasyon ng block cipher. Para sa pag-aaral ng konsepto nito, gumamit tayo ng simpleng algorithm lamang.
Masyadong mahaba at maraming ilustrasyon para sa Nostr, kaya kailangan mong ituloy rito:
https://bitcoinbakamo.xyz/archives/336

2023-08-21 13:26:44

Today, 8/21 is a reminder that Bitcoin is infinity over 21 Million

2023-08-21 02:30:05

Stream Cipher
Ang stream cipher ay paraan upang gayahin ang one-time pad sa digital na anyo. Sa halip na gumawa ng isang malaking set, may pamamaraan na ginagamit para ito ay nababago-bago depende sa laki ng impormasyon. Kaya masasabi na ang stream cipher ay nagbabago-bago rin sa oras (time-varying).
Ang pag-encrypt ng mensahe ay ginagawa sa bawat bit. Kumbaga bawat patak ng mensahe ay dumadaan sa encryption.
Halimbawa ng pinaggamitan nito ay video streaming at data sa mga mobile phones.
Simpleng Stream Cipher
Ipakita natin gamit ang maiksing mensahe:
BABA!
Mula sa plaintext, ito ay papalitan natin ng binary:
01000010 01000001 01000010 01000001 00100001
Maari mong tignan dito kung paano nagawa yan: https://www.binaryhexconverter.com/ascii-text-to-binary-converter
Halimbawa, ang keystream na random nakuha ay:
Tama?
Kapag ginawang binary:
01010100 01100001 01101101 01100001 00111111
Pansinin mo ang katumbas na binary ng A at a. Ang MALAKI at maliit na letra ay magkaiba ang katumbas na binary. Magkaiba rin kasi sila ng katumbas na ASCII number.
Ngayon, gamit ang plaintext, keystream at ang konsepto ng exclusive-or, makukuha na natin ang ciphertext:
Plaintext: 01000010 01000001 01000010 01000001 00100001
XOR ( ⨁ bawat bit)
Keystream: 01010100 01100001 01101101 01100001 00111111
Ciphertext: 00010110 00100000 00101111 00100000 00011110
Ang binary ciphertext na nabuo, kapag naging ASCII ay garalgal lamang. Walang ibig sabihin. Subukan mo ilagay yan sa nabanggit na text converter site kanina, at makikita mong walang kahulugan. Kaya dapat magkaroon ng kopya ng susi ang tagatanggap ng mensahe, para maibalik ang ciphertext sa plaintext. Mula sa anyo na binary maibabalik sa ASCII ito. Sa tagatanggap, baliktad lamang ang posisyon ng Ciphertext at Plaintext sa talaan:
Ciphertext 00010110 00100000 00101111 00100000 00011110
XOR ( ⨁ bawat bit)
Keystream 01010100 01100001 01101101 01100001 00111111
Plaintext 01000010 01000001 01000010 01000001 00100001
Ito ay simpleng pagpapakita lamang kung paano ginagamit ang Stream Cipher. Mayroon pang mga komplikasyong idinaragdag upang mas mahirap para sa hackers na mahulaan ang mensahe.
Keystream generator
Gamit ang matematika, makakatipid rin tayo sa memorya ng computer. Sa halip na mag-imbak ng pagkarami-raming impormasyon, gagamitan lang ng formula upang makagawa ng susi pag kailangan. Halimbawa nito ang algorithm na gamit para sa keystream generator.
Depende sa haba ng mensahe, ganun din kahaba ang keystream. Ang keystream generator ay gumagamit ng mas maiksing susi sa umpisa, na syang ginagamit para makabuo ng mahabang susi pang encrypt ng plaintext. Ito ay mainam na paraan para makatipid sa memorya. Ang inisyal na susi ay tinatawag na seed (parang buto na pinagsisibulan).
-----
Kung may naisip kang mga karagdagang eksplanasyon, mag comment lamang sa baba.

2023-08-13 02:34:49

- reply

Resist!

2023-08-12 09:18:33

Konting dagdag sa kaalaman: Exclusive-or
Pag-usapan muna natin ang konsepto ng Exclusive-or, na madalas gamitin sa isang klase ng symmetric cryptography: stream cipher.
Sa lohika (logic), merong tinatawag na connective. Ito ay function kung saan may input na isa o maraming truth values - bale True at False lang naman pwede - at nagbibigay ng isang truth value bilang output.
Isang uri ng connective ay ang OR. Sa OR, kapag ang kahit isa sa mga input ay True, ang output ay True. Kapag lahat ay False, saka lamang magiging False ang output. Tignan natin sa anyo ng talaan kung paano ginagamit ang OR.
A B A OR B
T T T
T F T
F T T
F F F
Ang mga simbolo ng OR ay: | (A | B), ∪ (A ∪ B), ∨ (A ∨ B)
Mas madalas gamitin o matagpuan ang OR, kaya natin ito binanggit muna. Pag-usapan naman natin ang Exclusive-or na may daglat na XOR.
Sa XOR, ang output ay True kapag isa lamang sa dalawang kondisyon o input ang True. Kapag parehas na False, o parehas na True ang input, ang output ng XOR ay False. Tignan natin sa talaan na ito:
A B A XOR B
T T F
T F T
F T T
F F F
Ang simbolo ng XOR ay: ⊕
Bago tayo umusad, ipakita natin ang XOR sa anyo ng binary: 0 at 1, na syang gamit sa computer science. Sa binary, ang 1 ay True, at ang 0 ay False.
A B A ⊕ B
1 1 0
1 0 1
0 1 1
0 0 0
Mula dito mapag-uusapan na natin ng diretsahan ang stream cipher. Subalit kung bitin ka, dumiretso na sa Kabanata 3! https://bitcoinbakamo.xyz/archives/321

2023-07-22 03:22:06

Makabago, o Modern Cryptography - Introduksyon
Tumalon na tayo sa makabago o modern cryptography. Upang maging epektibo ang cryptography sa panahon ng mga computer - mabibilis na computer - kailangan natin ng kapangyarihan ng matematika. Sa katunayan, nahuhulaan ang mga nabanggit na tradisyonal na cipher gamit ang matematika. Pero kailangan natin ng mas akmang solusyong matematika para sa panahon ngayon.
Maaaring hatiin sa dalawang (2) klase ang cryptography: symmetric at asymmetric.
Symmetric - Sa klaseng ito, ang susi gamit para itago ang mensahe ay sya ring susi para mabunyag ito. Kaya ang 2 partido ay dapat alam ang sikreto. Ang mga tradisyonal na cryptography ay symmetric.
Asymmetric - ito ay gumagamit ng pares ng susi: pampubliko (public key) na maaring malaman ng iba, kahit ng mga tsismoso o masamang loob; at pribado (private key) kung saan ang may-ari lang ang dapat makaalam nito. Natatandaan mo yung pinag-usapan natin ukol sa bitcoin wallet at mga transakyon? Ito ang klase ng kriptograpiyang ginagamit sa operasyon nun.
Bibigyan muna kayo ng ideya gamit ang 2 ilustrasyon: https://bitcoinbakamo.xyz/archives/314
Sa symmetric cryptography, ang susi ay alam dapat ng 2 partido. Kaya ang pagpasa ng kaalaman nito ay dapat sa sikretong paraan. Ang ciphertext ang pinapasa sa walang seguridad o pampublikong daan.
Ang pag encrypt at decrypt ay parehas ng konsepto sa tradisyonal na cryptography. Yun lamang, gamit ang kapangyarihan ng matematika at kompyutasyon para maipatupad sa digital na paraan.
Ang asymmetric, na tinatawag ding public-key cryptography, ay gumagamit ng 2 susi: pribado (private) at pampubliko (public). Ang public key ay maaaring ipadala sa hindi sikretong daan, tulad ng ciphertext. At ang private key ay nananatili sa isang user lamang.
Gagamitin ng magbibigay (A) ng mensahe ang public key (e) ng pagbibigyan (B) nya, upang mag-encrypt. Ang ciphertext na ipapadala nya ay made-decrypt ng tagatanggap gamit ang private key (d) nito. Ganun din kung kabaliktaran (B—>A) ang mangyayari.
Sa susunod ay tututukan natin ang Symmetric Cryptography. Subalit gaya ng aming pagpapaalala, maari kang mag-aral na ayon sa iyong kakayahan sa pamamagitan ng pagbasa ng Kabanata 3: https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-3-cryptography

2023-07-11 01:19:38

Simple o Tradisyonal na Cryptography - libang-libang muna
https://bitcoinbakamo.xyz/archives/307
Caesar Cipher
Ito ay isa sa pinakasimpleng anyo ng encryption, na tinatawag ding shift cipher. Ito ay ipinangalan kay Julius Caesar dahil ginamit nya ito sa mga pribadong pag-susulatan.
Ang bawat letra ay binibigyan ng katumbas na ibang letra sa pamamagitan ng pag-usog (shift) ng ilang posisyon base sa pagkakasunud-sunod ng alpabeto.
(Tignan ang naka link na blog para makita ang mga halimbawa.)
Simple Substitution Cipher
Ang susunod na uri ng encryption na titignan natin ay ang tinatawag na simple substitution cipher. Sa pamamaraang ito, ang tagapadala at ang tagatanggap ay may pinagkakasunduang permutasyon ng mga letra. Ibig sabihin nito, pipili ng isa sa mga posibleng pagkakahelera ng letra na itutumbas sa normal na pagkakasunud-sunod ng alpabeto. Mas maigi na random ang cipher. Pero pwede rin gumamit ng susing salita sa unahan, saka ihahanay ang mga natitirang letra na wala doon.
(halimbawa sa link)
Vigenère Cipher
Ang klase ng cipher na ito ay polyalphabetic. Ibig sabihin, nag-iiba iba ang katumbas ng isang letra sa plaintext, papuntang ciphertext.
Ang Vigenère Cipher ay parang kombinasyon ng maraming Caesar Cipher
(halimbawa sa link)
One-time Pad
Sa tradisyonal na cryptography, ang One-time pad ang imposibleng mahulaan basta nasusunod ng tama. Ito ay substitution cipher kung saan:
- Singhaba ng susing salita o cipher ang plaintext
- Ang susing salita ay random talaga ang pagkakakuha
- Ang susing salita ay gamit isang beses lamang. Bawat bagong mensahe ay may ibang susing salita na kukunin.
Makikita mong mahirap gamitin ang One-time pad base sa mga dapat sundin. Lalo na kung mahaba ang mensahe. Malamang hindi mo na kayang tandaan ang random na susing salita. Hindi na ito salita, sa totoo lang.
Marami pang mga tradisyonal na cipher, na hindi na natin pag-uusapan. Makikita na sa paglalaro ng alpabeto umiikot ang mga tradisyonal na cipher. Epektibo sila sa panahon ng manu-mano. Sa panahon ng elektrical at mekanical na mga gamit, madali nalang mahulaan ng masamang loob ang mga cipher, maliban sa One-time pad. Lalo naman sa panahon ng mga computer. Kaso, napakahirap, kung hindi imposible, tandaan ang susing salita o cipher para sa One-time pad. Kailangan isulat o gumamit ng mga storage device. Pero problema mo naman ang maingat na pag-aabot nito.
At paano naman ang matipid na pagpapasahan ng mensahe ng mga taong magkalayo? Kailangan natin ng solusyon na hindi mabigat para sa mga tao ang trabaho ng pagpapasahan ng sikreto, at akma sa panahon ng mga computer at Internet.

2023-06-21 02:20:00

Intindihin natin ang Kriptograpiya!
May bagong kabanata na naman sa ating aklat na binubuo! Ito ay tumatalakay sa kriptograpiya – cryptography. Grabe, mahigit isang taong bakanteng oras din ang ginugol para lang mabuo ito.
Tayo ay lumihis pa uli, bago pag-usapan ang bitcoin. Tignan natin ang cryptography (kriptograpiya), na isang mahalagang pag-aaral sa panahon ng impormasyon.
Ang bitcoin ay gumagamit ng konsepto ng public-key cryptography, elliptic curve cryptography, cryptographic hash functions at digital signatures. Teka, ano? Bumalik muna tayo sa basic – mahaba-haba ito!
Ang cryptography ay ang agham at sining ng pagtatago ng mensahe para sa seguridad ng impormasyon. Maaaring sintagal na nito ang sining ng pagsusulat.
Ang konsepto ng cryptography ay:
Plaintext (mensahe) >> Encryption >> Ciphertext (hindi maintindihang anyo) >> Decryption >> Plaintext (mensahe)
Pangangailangan ng Cryptography
Maihahalintulad natin ang mga kondisyon kung san nabuo ang cryptography sa pangangailangan ng pera. Habang lumalaki ang populasyon, dumadami ang hindi mo kakilala. May mga mensahe ka na hindi kelangan malaman ng iba. Sumibol din ang politika, kapangyarihan, digmaan, atbp. na nakadagdag sa pangangailangan at pagsulong ng cryptography dahil sa sitwasyon na marami kang hindi kasundo. Isipin mo ang mga magkakalaban sa digmaan: paano magbibigay ang heneral sa kanyang mga kapitan na nasa ibang lugar, ng mahalagang mensahe na hindi nalalaman ng katunggali?
-----
Pag-usapan natin paunti-unti mula simple hanggang komplikadong antas ang kriptograpiya. Pero tulad ng mga nakaraan, maaari mong diretsuhin ang pag-aaral ayon sa iyong kakayahan, sa pamamagitan ng pagbasa ng buong Kabanata 3! https://bitcoinbakamo.xyz/aklat/kabanata-3-cryptography
At iniimbitahan ang mga bisita sa post na ito na mag-ambag ng kaalaman. Magbigay lang ng komento sa baba.
Kitakits sa ika-10.

2023-06-13 23:17:53

- reply

Koreksyon lang sa bandang huli:
"Nasaan na ang bitcoin address na pinagpasahan mo? Ito ay ginawang representasyon lamang ng digital wallet, para mas madaling basahin ng isang tao at mabawasan ang pagkakamali sa pagkopya nito. (At para na rin maunawaan natin ang nagaganap.) Dahil sa dagdag na layer na yun, hindi rin nakikita ng nagpapasahang mga tao ang public key ng isa’t-isa."

2023-06-13 08:20:18

It's good to understand the origin and evolution of money so we can better choose its future. Then ask:
- How will electronic money be desirable?
- Would you trust the government to create this?
- What type of electronic money will you accept: easy or hard to form? With infinite supply, or capped?
#Bitcoin

2023-06-10 02:24:13

Konting Kasaysayan ng Pera
Ang rebolusyong pang agrikultura, na nangyari mahigit 12,000 taon na ang nakalipas ay naging daan upang mag-umpisa ang sibilisasyon. Sa kapasidad ng mga tao magsama-sama, lumaki ng lumaki ang mga komunidad hanggang nabuo ang mga siyudad.
Habang lumalaki ang populasyon, humihirap panatiliin ang barter. Hindi lahat ng produkto o pag-aari mo ay gusto ng iba para ipagpalit ang meron sila na nais mo. Lalo na kung nakikipagpalitan ka sa hindi mo kakilala. Isipin mo, kung napakarami mo nang plato, tatanggapin mo pa ba itong bayad sa iyo? At gaano naman kadali para sa iyo makahanap ng gugustuhin ang plato para sa ibang nais mo, tulad ng pagkain, itak, o tsinelas? Ganun din ang iyong serbisyo. Kung tutulungan mong magtanim ang mga kapitbahay, natural lang na gusto mo rin makihati sa ani. Pero kung tumutulong ka gumawa ng bahay, hindi naman ang makibahay ang gusto mong kapalit, di ba? Di ka naman nila kamag-anak.
Para makapagtulungan ang mas malaking populasyon, kailangan ng isang bagay na gusto o pinahahalagahan ng lahat - kahit di kayo magkakakilala. Ang bagay na ito ay pwedeng ipagpalit sa kahit ano. Sa pangangailangang ito nabuo ang pera.
Ang pera ay imbensyon ng tao. Marami itong naging anyo, at ang konsepto ay may kanya-kanyang pinagmulan sa mga sibilisasyong nakakalat sa mundo. Iba-iba rin ang anyo ng mga sinaunang salapi, depende sa likas na yaman ng lugar.
Ang sumusunod ay mga halimbawa ng pera na ginamit sa kasaysayan:
- Cowry shell - ginamit sa mahigit kumulang 4,000 taon sa Africa at Asya
- Barley - ginamit sa Sumer mga 3,000 BC
- Mina at Shekel - sukat ng pilak na ginamit sa Ebla (sa kasalukuyang Syria), mga 2500 - 2250 BC
- Ginto at Pilak (gold and silver) - sa Ehipto at Mesopotamia mga 3,000 BC ginamit ang mga bareta ng ginto. Sa kalaunan, ginamit ito sa anyo ng coins, kasabayan ng pilak. Hanggang ngayon, ang ginto ay kinikilala pa ring anyo ng pera sa buong mundo. Subalit mas naging investment nalang ito, sapagkat hindi ito madaling ipalipat-lipat tulad ng papel na salapi, at kalaunan elektronikong pera. Ganun din ang pilak, pero nananatiling mas mababa ang halaga nito.
- Piloncitos - maliliit na ukit na butil ng ginto, ginamit sa ilang lugar sa Pilipinas, sa pagitan ng ika-9 at ika-12 siglo.
- Tanso (bronze) - Sa anyo ng maliliit na molde, ginamit ito sa Tsina mga ika-7 hanggang ika-3 siglo BC
- Papel na salapi - ang konsepto ay nagmula sa Tsina na ginamit noong ika-10 hanggang ika-15 siglo. Ang papel na pera ay unang ginamit sa Europa nung ika-17 siglo
Mainam na tignan nating may pera, at may sistema ng pera. Ang sistema ng pera ay napagtitibay dahil sa tiwala ng tao na ang ginagamit na salapi ay maipagpapalit nya sa mga bagay na kailangan nya ngayon o sa hinaharap. Hanggat ang salapi ay kanais-nais, mayroon itong halaga. At kagaya ng law of supply and demand, tumataas ang halaga ng pera kung mas marami ang nagnanais rito, kumpara sa dami nito sa sirkulasyon. Ang sistema naman ay lumalakas habang dumarami ang naniniwala sa halaga, at tumatanggap ng salapi.
Dapat nating tandaan na ang sistema ay maaaring manghina o masira kapag nawala ang pagnanais ng mga tao sa gamit na salapi. Kapag napadali ang produksyon ng pera, na magdudulot ng mataas na bilang nito, mababawasan ang pagkakanais ng mga tao rito. Mababalewala ang halaga nito dahil hindi na ito problemang hanapin. Kumbaga, kapag malaki ang hirap at enerhiyang katumbas ng pagkuha ng pera, mataas ang tsansang maging kanais-nais ito.
Halimbawa, ang tubig ay napakahalaga sa buhay ng tao. Subalit dahil sagana ang planeta natin rito, hindi sya mahal sa merkado. Sa isang banda, ang ginto ay hindi naman nakakain. Palamuti lang ang gamit dito sa libo-libong taon ng kasaysayan ng tao. Nito lamang nagkaroon ng ibang mahalagang gamit ang ginto: sa electronics. Pero dahil mahirap syang makuha, mahal ang presyo nito.
Kumpara sa ginto at pilak, ang papel na salapi ay mas maiksi ang kasaysayan. At may panganib na kalakip ang paggamit nito: ang tukso na mag print ng sobra. Ilang beses nang nagkaroon ng pagbagsak ng halaga ng papel na salapi dahil dito (tinatawag na inflation). Nangyari ito sa Tsina noong ika-15 siglo. Ang Alemanya nung 1923 sa ilalim ng Weimar Republic ay nakaranas ng hyperinflation, o matindi at mabilisang pagbagsak ng halaga ng salapi. Nangyari ito sa Zimbabwe nung 2007 at sa Venezuela kamakailan lang mga 2016-2018.
Ang papel na salapi ay dating mga pangako ng katumbas na ginto o pilak (promissory notes). Pero ngayon, wala na ang pangakong ito. Kumbaga, mandato nalang sya ng mga gobyerno. Pawang sistema na lamang ang naiwan, at hindi ang kanais-nais na salapi. Ito’y mahalagang konsiderasyon sa uri ng perang gagamitin para sa makabagong panahon. Hanggang kailan mo ba kayang pagkatiwalaan ang gobyerno ng bansa mo?
Ang ginto ay nananatiling mataas ang halaga dahil hindi ito sindaling paramihin ng perang papel. At sa dami nang naminang ginto, kaunti nalang ang naidaragdag sa supply nito sa paglipas ng panahon. Kaso nga lang, hindi sya madaling ilipat lipat. Lalo na sa pamantayan ng panahon ngayon, na marami nang napabilis na proseso sa pamumuhay ng tao. Sa tingin mo, ano ang hinaharap ng salapi?

2023-05-21 02:25:53

Napasilip nung ika-10 ang pirmahang nagaganap upang mapasa ang Bitcoin. Hanggat hindi mo ito binibigay sa iba, sa iyo ang Bitcoin na iyon. Ang mga bitcoin na hindi pa ginagastos ay tinatawag na “unspent transaction output” (UTXO). Maraming UTXO sa blockchain at yung mga para sayo ang hinahanap ng digital na pitaka para magpakita ng kabuuang bitcoin mo, gaya ng nabanggit sa naunang seksyon. Dahil iba-iba ang pinanggalingan at halaga, bawat UTXO ay kakaiba. At pwede nating sabihin na ang iba-ibang UTXO na nakasaad na para sa address mo, na ang pribadong susi mo lamang ang pwedeng gumastos, ay ang kanya-kanyang anyo ng bitcoin mo.
Sa kontexto ng bitcoin, ayan ang electronic na salapi. Ang hirap nitong intindihin noh? At pawang mahirap tanggapin. Pero baka makatulong kung titignan natin saglit ang kasaysayan ng pera. Pag-usapan natin sa susunod, o basahin mo na ang Kabanata 2 ng aklat.
-----
Kitakits sa ika-10
https://bitcoinbakamo.xyz

2023-05-10 10:50:11

Transaksyon sa Bitcoin - Pasilip
Ang pinakaunang transaksyon sa bitcoin network, ay ang pagbuo ng unang mga bitcoin (unang pagmimina). Lahat ng bagong bitcoin ay nabubuo sa isang espesyal na transaksyon na tinatawag na coinbase transaction. Ipapaliwanag pa natin ito sa mga susunod na kabanata.
Bukod sa coinbase transaction, lahat ng pasahang nagaganap ay mga normal na transaksyon. At ang transaksyong nakasaad na para sayo ang pinakamahalaga, dahil iyon ang bitcoin mo. Napaliwanag na sa naunang post na nananatiling nasa blockchain lang ang bitcoin. Pinagpapasa-pasahan lang ang permiso ng paggastos ng iba-ibang halaga.
Pag magbabayad o mamimigay ka ng bitcoin sa iba, pipirmahan ng iyong private key ang mensahe na nagsasabing pinapasa ang isang halaga ng bitcoin para sa iba. Ito ay gumagamit ng hash (isang mahika ng matematika!) ng: naunang transaksyon + public key ng bagong may-ari. Saka naman ito pipirmahan ng private key mo. Yung kabuuang iyon ang transaksyon. Mapapatunayan ng iba na totoo ang transaksyong ito gamit naman ang iyong public key. Tapos, mapapabilang na ito sa isang block na ipapakalat sa network na idadagdag sa blockchain. Ganito ang nangyari sa mga naunang transaksyon bago makarating sayo.
Nasaan na ang bitcoin address na pinagpasahan mo? Ito ay ginawang representasyon lamang ng digital wallet, para hindi makita ng nagpapasahang mga tao ang public key ng isa’t-isa. (At para na rin maunawaan natin ang nagaganap.)
-----
Ang post na ito kasama ang ilustrasyon ay makikita sa https://bitcoinbakamo.xyz/archives/159
Mag comment lang pag tingin mo ay may maiaambag kang kaalaman at paglilinaw. Kitakits sa ika-21.

2023-05-03 09:26:06

- reply

Are we careful with our day-to-day lives?

2023-04-30 07:14:02

Bitcoin is the Zero to One moment in Digital Currency/Internet Money.

2023-04-29 11:15:04

Digital na Pitaka sa Bitcoin - walang lamang pera?
Sa kontexto ng Bitcoin, ang digital na pitaka (digital wallet) ay application (app) o software sa ibabaw ng network na naglalaman ng mga susi at address. Ang address ang pinapaalam sa iba para tumanggap ng bitcoin, at sya ring nagsasaad kung saan nanggaling. Ang susi naman ang may permiso para gastusin ang nasasaad na bitcoin sa isang address. Ang susi ay nakatago, at hindi mo dapat ibigay sa iba. Parang bahay na may hulugan ng sulat. Pwede itong makatanggap ng sulat, subalit ang may hawak lang ng susi ang pwedeng magbukas sa hulugan para magamit ang laman nito. At kapag may nagnakaw ng susi mo, may ibang pwedeng kumuha ng nilalaman ng hulugan.
Pero hindi lang isang susi ang gamit sa bitcoin.
Ang susi ay nahahati sa 2 klase: private key (pribadong susi) at public key (pampublikong susi). Ang private key ang ginagamit para hanguin ang public key. At ang public key ang ginagamit para gumawa ng bitcoin address. At ang address lamang ang pinapakita ng wallet sa mga user (manggagamit/may-ari/tagatanggap) para mapagpasahan ng bitcoin. Sakabilang banda, ang pampublikong susi ay di nakikita ng user, pero nasisilip ng pitaka mo at ng pitaka ng iba. At ang pribadong susi ay nakatago at alam lamang ng wallet mo, hindi ng iba.
Ang private key ang pumipirma, para bigyan ng permisong magastos ang bitcoin mula sa isang address. Nabanggit kanina na ang public key ay ginagamit para gumawa ng address. Ang isa pang gamit ng public key ay para mapatunayan na ang private key nga ang ginamit para pirmahan ang transaksyon. Sa parehong sitwasyon, hindi nalalaman kung ano ang private key. Hindi na natin muna ipapaliwanag kung pano ito nangyayari. Komplikado ang matematikang gamit dito, parte ng cryptography. Sa ngayon, paniwalaan muna natin na:
Pribadong susi ==> Pampublikong susi ==> Bitcoin address
Kung saan:
==> = Mahika ng matematika! - at sobrang hirap kalkulahin pabalik ito, kaya halos imposible malaman ang public key mula sa bitcoin address, at ang private key mula sa public key.
Pag-uusapan natin ang mahika ng matematika na ito sa kabanata ukol sa kriptograpiya.
Walang lamang bitcoin ang pitaka mo. Subalit para makabuluhan ang gamit nito, ang pitaka mo ay hinahanap ang mga transaksyong nagsasaad na sa address mo huling ipinasa ang bitcoin. Tapos, kinakalkula ng pitaka mo ang kabuuan para ipakita sa harap mo (user interface ng wallet). Ginagawa lang iyon ng pitaka para maintindihan mo na ganun karami ang pwede mong galawin.
Kung ganun, nasaan ang bitcoin? Nasa blockchain.

2023-04-28 07:02:19

Digital na Pera - palagay ka ba sa estado nito ngayon?
Sa panahon ngayon, nasasanay na rin naman ang mga tao sa digital na salapi, na parang wala na ring saysay ang mga denominasyon. Basta hangga’t dalawang decimal places ang pwede i-display na numero, dahil ang pinakamaliit na denominasyon ay 1 sentimo (na sa panahon ngayon, ay wala na ring pisikal na kaanyuan sa Pilipinas). Una may mga debit at credit cards na pinapadulas, sinusuot o itatapat nalang sa mga card readers. Malalaman mo nalang sa kompyuter o smart phone mo kung magkano pa laman ng account mo (o mas malala, magkano naging utang mo dahil sa paggamit ng credit card). Dahil sa online banking at e-wallets, kahit hindi na rin gamitin ang mga plastik na cards na yan.
Pero makalimot man tayo, nanatiling representasyon ng pisikal na salapi ang mga numerong nakasaad sa ating account sa bangko. At kung gustuhin natin, dapat ay makukuha ang nasasalat na anyo ng pera mula sa bangko pag nag-withdraw. (Dapat ha, pero ibang usapan pa ang ginagawa ng mga bangko na “fractional reserve.”)
Paano kung ang salapi ay purong electronic? Paano mo pagkakatiwalaan ang numerong nakikita sa iyong digital na pitaka? Maaaring nakaranas ka na ng transaksyon na hindi tumuloy. Kailangan mo pa ireklamo sa bangko para mabalik ang pera mo. At paminsan-minsan nakakarinig pa ng balita ng mga hacking sa bangko.
-----
Ang paksang ito ay napapaloob sa ikalawang kabanata ng https://bitcoinbakamo.xyz/aklat
Magbigay ng komento kung gusto mong makatulong bigyan ng edukasyon ang mga Pinoy ukol sa Bitcoin.

2023-04-27 09:11:31

Tala Ukol sa 'Pagmimina' ng Bitcoin
Ang dami ng bagong bitcoin na namimina ay may hangganan. Kulang-kulang dalawampu’t isang (21) milyong bitcoin lamang ang pwedeng mamina bilang insentibo. Sa ngayon, malaking porsyento ng 21 milyon ay namina na. Ito ay dahil dinisenyo ang programa kung saan ang dami ng bagong bitcoin na binubuo ay nangangalahati kada 210,000 blocks (halos 4 na taon). Nagsimula ito sa 50 bitcoin na papremyo kada block. Tapos nangalahati sa 25, tapos 12.5, atbp. At itinakda na animnapu’t apat (64) na beses lamang pwede kalahatiin ang pag-isyu ng bagong bitcoin. Kaya balang araw (sa taong 2140), titigil na ang pagbuo ng bagong bitcoin. Lilipas rin ang ‘pagmimina’. Sa panahong iyon, ang insentibo o premyo ng mga sumasali sa proof-of-work ay mula na lamang sa transaction fees.
----
Mag-ambag ng mga kaalaman sa bitcoinbakamo.xyz

2023-04-25 11:43:43

Sa Notrgram.co naman ako hindi makakita ng updated Notes! Maka post kaya ako dito sa Snort?

2023-04-25 11:28:10

Ang Galing ng Proof-of-Work
Para mapanatiling bukas at decentralized ang Bitcoin, may kompetisyon ng paghahanap ng solusyon sa isang problemang matematika. Kasama ito sa trabaho na ginagawa bukod sa pag-aayos ng isang block ng mga transaksyon. Kung sino man ang mauna na mapapakalat sa mas nakararami, ang kanyang block ang tatanggapin ng network. At sya rin ang bibigyan ng premyo sa anyo ng bagong bitcoin, at mga fees. Ang prosesong ito ay gumagamit ng enerhiya, na may katumbas na gastos sa kuryente. Ito ang proof-of-work.
Dahil sa insentibo na bagong bitcoin, hinahalintulad ang proof-of-work sa pagmimina, tulad ng ginto. Matrabaho at magastos ang pagmimina ng bagong ginto, diba? Ganun din sa bitcoin, kelangang may trumabaho para dito. Ang boluntaryong pagtratrabaho (na may gastos) para sa pag-asang kumita ng bitcoin ang nagpapanatili ng seguridad ng bitcoin. Kapag mas maraming sumasali sa network, mas tumataas ang seguridad.
Sa pagtaas rin ng seguridad, ay humihirap ang problemang matematika. Kapag may karagdagang sumasali o kaya may mga mas malakas na processors na sumama sa network, bibilis ang paghahanap ng solusyon. At dahil gusto ng network na kontrolado ang pag-isyu ng bitcoin at maging patas ang labanan, dapat humirap ang problema para mapanatiling 10 minuto ang tagal kung kailan magkakaroon ng bagong block. Kabaliktaran naman ang mangyayari sa pagsusuri kapag biglang nabawasan o humina ang processing power sa network: dadali ang problemang matematika. Ang pagsusuring ito ay nagaganap kada 2,016 na bloke, o dalawang linggo.
Ang galing ano? Hindi lang ang paglilinya ng mga bloke ang nagpapanatili ng seguridad sa transaksyon. Ang kontroladong bilis ng timestamp at ang insentibong kumita na nag-iimbita ng mga boluntaryo ay nagreresulta sa isang matatag na network. Para bang may sarili itong buhay. At ang tibok ng puso nito ay kada 10 minuto.

2023-04-24 13:00:32

Blockchain: ang resulta ng Timestamp Server
Ang mga transaksyon sa Bitcoin ay inaayos sa anyo ng blockchain. Bawat bloke o block ay may kapasidad, at kung ano ang kasyang transaksyon dito ay sinasama ng mga nodes (mga computer na kasali sa network). Bawat bagong block na nabubuo, ay may koneksyon sa naunang block, parang kadena, kaya blockchain. Ang kadenang ito ng blocks at mga transaksyong laman ng bawat isang block ay bukas sa lahat at pwedeng silipin kahit kelan. Ito ang distributed ledger ng Bitcoin network.
Ang terminong blockchain ay hindi nanggaling sa bitcoin white paper. Ito ay ipinangalan ng iba. Ang deskripsyon ng mekanismo ay matatagpuan sa ikatlong (3) seksyon ng white paper: Timestamp Server. Inilarawan dito na ang timestamp ginagawa sa pamamagitan ng pag-hash ng mga nilalaman ng bloke at ng hash ng naunang block. Kaya bawat bloke ay may marka ng nauna rito. Sa bawat karagdagang timestamp, mas lalong tumitibay ang kaganapang mga transaksyon sa mga unang timestamp. Masasabing ang distributed ledger, na tinatawag na blockchain, ay ang timestamp server din. Time chain? May mga usap-usapan sa komunidad na mas naaangkop ang terminong iyon kesa blockchain. Subukan nating palawakin iyon sa susunod.
Siya nga pala, ang hash ay isang kasangkapan sa kriptograpiya. Pag-uusapan natin iyon sa hinaharap. (Kasalukuyan akong natatagalan sa pagsulat ng kabanatang iyon).
Ang network ng bitcoin ay nakadisenyo kung saan sa loob ng katampatan/average na 10 minuto, may nabubuong bagong bloke. Bakit kailangan pang kada 10 minuto? Dahil ito sa mahalagang sangkap ng bitcoin: proof-of-work. Dito mas mailalarawan ang block chain.

2023-04-24 12:55:13

- reply

Oh wait, I see i in another client. Will delete the double post now.

2023-04-24 12:50:51

My 2 recent posts are missing. Oh, Nostr #growingpain

2023-04-20 11:52:15

- reply

🖖🏽

2023-04-20 10:45:48

Decentralized na, peer-to-peer pa, distributed din
Kapag ang network ay tumatakbo nang walang pinagkakatiwalaang awtoridad (central authority), ito ay decentralized. Tumatakbo itong peer-to-peer kapag ang bawat computer na kasali sa network ay pantay-pantay (peers o magkapwa kumbaga). Parang sa botohan, pantay-pantay ang bigat ng boto ng bawat isa. Ang pagpasa-pasa ng impormasyon ng mga magkakalapit sa network, sa iba-ibang direksyon parang lambat, ay nagpapamalas ng distributed na kalakaran.
Alam mo ba ang BitTorrent? Popular ito noon. At aminin, maaring alam mo ito dahil sa mga piratang pelikula na pwedeng ma download. Kung nakagamit ka ng BitTorrent, naging parte ka na ng isang peer-to-peer na network.
Kung ang lahat ng konektado sa network ay Reference Client – kung saan ang bawat kompyuter ay kumpleto ang sangkap na tungkulin – magreresulta na ang Bitcoin Network ay talagang peer-to-peer at distributed. Lahat may tsansa makabuo ng block at makakuha ng premyong bitcoin. Lahat ay nagpapasahan ng impormasyon at may kapangyarihan tumanggap o tumanggi. Lahat ay may kopya ng pampublikong ledger – ang kasaysayan ng mga transaksyon sa anyo ng blockchain. Subalit hindi lahat ng kompyuter atbp. devices ay reference client. Hindi lahat ay nagiging ruta ng impormasyon, o kaya nagmimina. Kaya masasabing decentralized ang network.
Ang produksyon ng bagong block ang importanteng trabaho na nagbibigay ng insentibong bitcoin. Ito ay nakadisenyo na isang kompetisyon, kahit sino pwede manalo. At sa aspetong ito kung tutuusin, decentralized ang network, mapalahat o iilan lang ang sumasali sa produksyon. Sa isang banda, pag may resulta nang bloke, ito ay pinapakalat at magiging parte na ng blockchain. Sa kontextong ito, distributed ang network. Distributed ang pagkakaroon ng kumpleto o kahit bahagyang impormasyon. Sa transaksyon naman, peer-to-peer talaga ang bitcoin. Ito ay dahil ang dalawang partido lamang ang kelangan para magbayaran. At ang pagkakabilang sa distributed ledger na ang magpapatunay at magsisigurado ng kanilang transaksyon. Walang awtoridad na pwedeng bumawi nito.
Kontrol ng isa o ilan lamang – iyan ang iniiwasan ng Bitcoin. Ayan nga ang problema sa salapi ngayon. Ang dapat na pinagkakatiwalaang awtoridad ay hindi mapagkakatiwalaan. Maaari pang manghimasok sa transaksyon ng 2 partido. Hay, ito ay ibang usapan pa na lalaktawan muna natin.
Kaya ang bitcoin ay idinisenyo kung saan walang sinasanto. Ipinagpapalagay na kahit sino pwedeng gumawa ng mali. At ang intensyonal na paggawa ng mali ay mahirap at hindi praktikal, kaya mas mainam nang makisama nalang sa lahat.

2023-04-12 07:39:50

- reply

Magandang tanong iyan! Iyan ay makakasama sa matagal ko nang binubuo na isang kabanata ukol sa kriptograpiya. Maibabahagi rin iyon, konting piga pa. 😂

2023-04-12 07:24:00

- reply

Paano pa ba natin mapapabukas ang isip ng mga taong hindi pa nakikita ang halaga ng bitcoin? https://bitcoinbakamo.xyz

2023-04-12 07:09:52

Bukas: 2 kontexto
Bukas para sa lahat ang Bitcoin. Hanggat walang pumipigil sa iyo, maaari mo itong gamitin, kahit nasan ka man sa mundo. Subalit sa paglaon, habang lumalawak ang network ng bitcoin at nagiging lehitimong karibal ng tradisyonal na salapi, may mga bansang nagbabawal na nito.
Bilang bagong salapi, ang pagiging bukas ay isa sa rebolusyonaryong katangian ng bitcoin. O sabihin nating, ibinabalik ng bitcoin ang nawalang katangian na ito ng pera. Walang pakialam ang bitcoin sa nasyonalidad mo. Walang bakuran, walang teritoryo itong kinikilala. Pwedeng maghanap ng pampigil ang ibang soberanya. Pero alam naman natin na ang Internet ay mahirap pigilan. Magpasa ako ng bitcoin sa katabi ko, o sa kakilala ko sa ibang bansa, ganun pa rin ang transaction fees na mababawas sa akin. Walang karagdagang bayad dahil sa mga cross-border at bank-to-bank na mga transaksyon.
Isa pang kontexto ng bukas, ay ang tinatawag na open source. Open source ay gamit sa mundo ng computer science at programming para sa mga proyektong hindi sinisikreto. Ito ay upang makapag-ambag ang sino mang gustong tumulong gawin, ayusin o pagandahin ang isang programa. Ang ‘source code’ ng bitcoin ay maaaring makita ng kahit sino. Pumunta ka lang sa GitHub, halimbawa.
Bilang open source na programa, mas mapapaigting ang seguridad ng bitcoin network dahil maraming nagtutulong-tulong para mapanatili ang operasyon nito.
Mahalagang katangian ng bitcoin ang dalawang kontexto na ito ng bukas. Bilang pera na katutubo ng internet (native internet money), dapat lang na ganito. Hindi masaya ang internet kundi dahil sa walang katapusang pagpapalit-palit ng ideya, hindi ba?

2023-04-11 10:21:32

- reply

Uy, mukhang hindi ka nga AI. Hahaha! Salamat sa pagbigay ng iyong mga ideya.

2023-04-11 05:58:48

- reply

Bisitahin ang https://bitcoinbakamo.xyz para sa pinalalawak na kaalaman sa Bitcoin, sa wikang Filipino.

2023-04-11 05:58:07

Walang pisikal na pinagmulan o pinagbasehan ang bitcoin bilang salapi. Ito ay nabuong impormasyon mula sa elektrisidad, na nagpatakbo ng mga computer na kasali sa pagpapanatili ng seguridad ng network. Ang ideyang ito ay pawang mahirap tanggapin ukol sa Bitcoin, na maaring maging hadlang sa pag-intindi nito.
Electronic na salapi, iyan ang Bitcoin. Hindi basta masabi lang na electronic ito ha. Yung karaniwan ngayon na gumagamit ng debit card, Internet banking, pero naka-angkla pa rin sa ideya na may pisikal na kaanyuan ang mga “pera” na nilalaman ng iyong account? Hindi lang ganun ang Bitcoin. Ito ay purong electronic. Sa susunod na kabanata ng aklat na binubuo sa website na ito, palalawakin natin ang diskusyon.
Kaya isa sa mga mahahalagang katanungan para maintindihan ang Bitcoin ay: Ano ba ang pera?

2023-04-09 12:37:28

- reply

Gawin ko pag nakausad nang malayu-layo sa sariling Bitcoin na proyekto!

2023-04-09 12:27:04

- reply

Wala sa pagkakaalam ko.

2023-04-09 03:58:46

- reply

Salamat! Ang bilis ng iyong reply, AI ka ba?

2023-04-09 03:56:57

- reply

(English translation)
You may have heard of Bitcoin as a quick way to earn money. That's one of the first things I heard on the topic. Good thing I doubt the people who I heard say that. I will admit money pokes interest.
Good thing I already had a principle in investing in stocks. I'm not a day trader. That's why before I looked into how to have Bitcoin, I researched information about it first. Of course thanks to Google. I say research as though I went to a library! I watched more Youtube videos than read.
Not long after, I read the Bitcoin White Paper. I did not fully understand it, but in that moment, I thought Bitcoin is not just a simple trend or concept. And it is for the long haul, and that I shouldn't miss the opportunity.

2023-04-09 03:50:04

(Testing)
Maaaring narinig mo ang Bitcoin bilang mabilisang paraan para kumita ng pera. Isa iyon sa mga bagay na narinig ko nung una. Buti nalang ako ay may duda sa mga taong napakinggan kong nagsabi noon. Aaminin kong nakakapukaw talaga ng interes ang pera.
Buti na lang rin ay may prinsipyo nako sa pamumuhunan sa stocks. Hindi ako day trader. Kaya bago ako nagtingin kung paano magkaroon ng Bitcoin, nagsaliksik muna ako ng mga impormasyon ukol dito. Syempre salamat sa Google. Kung makasabi naman ako ng saliksik akala mo nagpunta ng library! E mas marami nga akong pinanood na Youtube videos kesa binasa.
Di nagtagal eh nabasa ko ang Bitcoin White Paper. Hindi ko pa sya talaga naintindihan ng buo, subalit sa pagkakataong iyon, naisip kong hindi lang basta-basta ang Bitcoin. At ito ay pangmatagalan, kaya hindi ko dapat palagpasin ang pagkakataon.